Uitgaven

Het Tijdschrift voor Nucleaire Geneeskunde (TvNG) is een Nederlandstalig kwartaalblad dat wordt verspreid onder de leden van de aangesloten beroepsverenigingen in Nederland en België en onder belangstellenden die zich als abonnee hebben aangemeld. Doelstelling van het tijdschrift is het bevorderen van discussie en uitwisselen van kennis tussen beroepsbeoefenaren in de nucleaire geneeskunde. Neem een digitaal abonnement op het Tijdschrift voor Nucleaire Geneeskunde en ontvang de eerstvolgende 4 uitgaven in uw account. U ontvangt dezelfde versie als de papieren uitgave, alleen dan digitaal in PDF vorm. Uiteraard stellen wij u op de hoogte wanneer een nieuwe uitgave beschikbaar is! Na 4 uitgaven stopt het abonnement automatisch.

REVIEW Limited whole-body FDG PET/CT in malignant melanoma; can we use the primary tumour site as an indicator for the imaging field of view? B. van der Hiel BESCHOUWING Gevolgen van het Besluit basisveiligheidsnormen stralingsbescherming 2018 J. van Osch LUSTRUMSYMPOSIUM NVNG Van wereld vol wonderen naar de wondere wereld van de nucleaire geneeskunde BESCHOUWING Past, present and future W. Vogel NIEUWS IN DE KIJKER De lange weg naar het FIELD-LAB in Petten W. Vogel WOLDRINGPRIJS IN DE KIJKER Woldringprijs 2018: gebruik van doelgerichte geneesmiddelen gelabeld met PET-tracers in patiënten met longkanker op de voorgrond I. Bahce CASUSBESPREKING De eeuwige strijd tussen sensitief en specifiek: FDG PET bij het niet-kleincellig longcarcinoom P. Jager PROEFSCHRIFT Endocarditis, improving the chain of care A. Gomes Radiotherapie voor longkanker: balanceren tussen effectiviteit en bijwerkingen R. Wijsman Diagnosing fracture-related infections: getting it right first time G. Govaert CASE REPORT Sarcoidosis of the parotid glands in Heerfordt’s syndrome M. den Dekker DIENST IN DE KIJKER UZ Leuven C. Deroose UIT DE OUDE DOOS Foto’s en herinneringen van een klinisch fysicus in een groot perifeer ziekenhuis J. Berkman CURSUS- EN CONGRESAGENDA   Editorial Een trots gevoel Kun je trots zijn op iets dat je niet zelf hebt gepresteerd? Ja, dat kan heel goed. Bijvoorbeeld als het Nederlands Elftal in de WK-finale staat. Of als één van de kinderen zwemdiploma C haalt. Of als je beste vriend promoveert. Zo’n gevoel van trots overviel mij kort geleden tijdens het lustrumcongres van de NVNG. Veel bekenden in de zaal en het gevoel dat we als vak vooruit gaan en goed bezig zijn. Het gevoel van ‘Dat hebben we met z’n allen toch maar mooi gedaan’, al heb ik persoonlijk (sorry voor de ik-vorm, maar ik heb deze keer toestemming van mijn medehoofdredacteur) vrij weinig te maken met de ontwikkeling van, pak ‘m beet, somatostatine receptortherapie of de dosimetrie van radio-embolisaties. Het congres van afgelopen december was een mooie aaneenschakeling van hoogtepunten die ons kleine vak hebben voortgestuwd en zo het trotse gevoel behoorlijk wisten op te voeren. Met dank, uiteraard, aan degenen die het echte werk hebben verricht! De groei van de Nucleaire Geneeskunde in Nederland in de laatste twee decennia is misschien wel het mooist af te meten aan de groepsfoto’s die de covers van het jubileumnummer en de huidige editie van het TvNG sieren. Tussen 1998 en 2018 lijkt er grofweg een verdubbeling te zijn geweest van de aanwezige leden op het betreffende lustrumcongres. Prachtig cijfer. Dat deze groei wordt weerspiegeld in de bekendheid die ons vak inmiddels ook bij niet-medici heeft verworven, ondervind ik aan den lijve. Waar ik, toen ik AIOS Nucleaire was, nog vaak moest uitleggen wat ik in vredesnaam de hele dag uitvoerde, en mijn uitleg werd beantwoord door fronzende wenkbrauwen en vragende blikken, daar hoef ik nu slechts te vermelden dat wij kijken naar PET- en botscans, en er wordt instemmend gehumd. Maar er zitten helaas ook schaduwkanten aan deze bekendheid... Regelmatig moet ik de medische wereld in het algemeen en de Nucleaire in het bijzonder verdedigen. Dit heeft vaak, zo niet atijd, te maken met dingen waar ik totaal geen invloed op heb. Neem nu de ‘prijswijziging’ van Lutathera van afgelopen jaar, of die van de germaniumgeneratoren kort daarna. Leg dat maar eens uit, vooral nu er (al dan niet terecht) scherp op prijzen wordt gelet door verzekeraar en overheid. Monopolisme? Of terechte vergoeding van ontwikkelingskosten? Ik weet zelf het antwoord niet en kom dan ook zelden ongeschonden uit deze discussies. Natuurlijk haast ik me dan te zeggen dat ik geen grip heb op de grillen van de marktwerking. Beetje laf wel, en hypocriet ook, aan de ene kant wel plaatsvervangend trots mogen zijn op de voortgang die we boeken, maar niet plaatsvervangend aansprakelijk voor de prijs die deze voortgang blijkbaar kost. Heeft er iemand een manier om deze discrepantie uit de weg te ruimen? Ik houd me aanbevolen... Onderwijl heb ik gelukkig wel invloed op wat er in het TvNG wordt gepubliceerd en daar mogen we best trots op zijn. Naast de samenvatting van het lustrumcongres, de integrale beschouwing van collega Wouter Vogel ten aanzien van ‘past, present and future’ van ons vak, zoals gepresenteerd op het lustrumcongres. Daarnaast een beschouwing betreffende het in 2018 gewijzigde stralingsbesluit, een mooi artikel over de waarde van whole body imaging bij melanomen, diverse proefschriften en een uitgebreid interview met collega Idris Bahce, winnaar van de Woldringprijs met zijn proefschrift over karakterisering van longtumoren met diverse nieuwe radiotracers. Voorts een casusbespreking waar de richtlijnen betreffende het nietkleincellig longcarcinoom onder een vergrootglas worden geplaatst en een tweede case report betreffende sarcoïdose van de parotis. Tenslotte in Dienst in de Kijker een bijdrage van onze Belgische collega’s van het UZ Leuven en dan, in het verlengde van het jubileumnummer, een artikel van collega Berkman in de nieuwe rubriek ‘Uit de Oude Doos’. Ben Bulten & Renato Valdés Olmos Hoofdredacteuren

TIJDLIJN HOOGLERAARSCHAP BESCHOUWING Opleiding Nucleaire Geneeskunde door de jaren heen B.L.F. van Eck-Smit, E.F.I. Comans, R.J. Bennink  UIT DE OUDE DOOS Benoeming prof. Karel Ephraim (1971) Registratie prof. Jan van der Schoot als nucleair geneeskundige (1984)  NUCLEAIRE GENEESKUNDE TOEN Nucleair geneeskundige in spe in de jaren 80 Monique van Buul NUCLEAIRE GENEESKUNDE NU Differentianten aan het woord Eidrees Ghariq, Irene Bosma , Susan Meijer TIJDLIJN VOORZITTERSCHAP NVNG De Nederlandse Vereniging voor Nucleaire Geneeskunde (NVNG) werd opgericht in 1968 INTERVIEW PETER VAN RIJK De Nederlandse Vereniging voor Nucleaire Geneeskunde en het Tijdschrift voor Nucleaire Geneeskunde UIT DE OUDE DOOS Koninklijk Besluit betreffende oprichting NVNG (1968) NUCLEAIRE GENEESKUNDE TOEN Een vereniging met secties opgetuigd Piet Inia NUCLEAIRE GENEESKUNDE NU De NVNG aan de vooravond van een beslissende periode Marcel Stokkel TIJDLIJN HET TIJDSCHRIFT VOOR NUCLEAIRE GENEESKUNDE NUCLEAIRE GENEESKUNDE TOEN Een noodzakelijk groeiproces Lioe-Fee de Geus-Oei Aanbevelingen nucleair geneeskundige diagnostiek: van werkvoorschrift tot wet? Koos Blokland BESCHOUWING Opmars van peptide receptor radiofarmaca voor beeldvorming en therapie J.J.M. Teunissen, B.L.R. Kam, T. Brabander, L.H. Graven, R.A, Feelders, J. Hofland, W.W. de Herder, M. Hendriks-de Jong, E.P. Krenning INTERVIEW KEES HOEFNAGEL De opkomst van nucleaire therapie bij kinderoncologie: hoe magisch waren de MIBG-bullets? BESCHOUWING PET in Nederland: Een lelijk eendje dat een zwaan werd P.H. Elsinga, J. Pruim, A. van Waarde, A.T.M. Willemsen INTERVIEW EMILE COMANS De evolutie van de klinische indicaties voor nucleaire geneeskunde in de oncologie en het ontstaan van de MDO’s BESCHOUWING De behandeling van het schildkliercarcinoom met jodium-131. Verleden, heden en toekomst. Theranostics avant la lettre. A.H. Brouwers, T.P. Links, D.A. Piers INTERVIEW ELLINOR SOKOLE-BUSEMANN De weg naar SPECT en SPECT/CT BESCHOUWING Preklinische nucleaire beeldvorming: rat & muis race om resolutie Marlies Goorden, Freek Beekman BESCHOUWING Beknopte geschiedenis van de productie van radiofarmaca in Nederland Marja Hoeke, Peter Vermeeren BESCHOUWING De historie van een Nederlandse ontwikkeling voor de behandeling van levertumoren Van radioactieve holmiumbol tot QuiremSpheres Frank Nijsen, Fred van het Schip, Bernard Zonnenberg NUCLEAIRE GENEESKUNDE TOEN EN NU De opkomst van de PET-tracers voor research en klinische zorg Peter Laverman, Philip Elsinga INTERVIEW RENATO VALDÉS OLMOS De zoektocht naar schildwachtklieren BESCHOUWING Mijmeringen, Pionieren in Nederland in de nucleaire cardiologie (1968-1993) P.P. van Rijk NUCLEAIRE GENEESKUNDE HET SOCIALE TINTJE Saamhorigheid in de sneeuw Geesje Abels-Fransen Hollandse avond nieuwe stijl: Bij aftrap in het beste restaurant ter wereld Ton Rijnders UIT DE OUDE DOOS CURSUS- EN CONGRESAGENDA   Editorial Een gouden randje vol betekenis Een halve eeuw bestaan van de Nederlandse Vereniging voor Nucleaire Geneeskunde (NVNG) geeft vorm en inhoud aan het themanummer van het Tijdschrift voor Nucleaire Geneeskunde (TvNG) voor 2018. Hoewel vijftig jaar, naar historische begrippen, als een relatief korte periode kan worden beschouwd is de geschiedenis van de NVNG rijk aan ontwikkelingen die tot nu toe relatief weinig gedocumenteerd zijn. Terugkijkend op al deze jaren zou men dit tekort aan opslag kunnen verklaren doordat de Nederlandse nucleaire geneeskunde in vele aspecten in een van dag-tot-dag dynamiek heeft gedraaid zonder veel aandacht voor grafische documentatie en archivering, ook niet wat betreft het memoreren van hoogtepunten en mijlpalen. Desalniettemin vonden wij in het traject leidend tot het publiceren van dit themanummer omvangrijke documentatie die context kan geven aan het in herinnering brengen van een aantal gebeurtenissen van deze vijftig jaar geschiedenis. Zoals bijvoorbeeld het Koninklijk besluit van 1968 betreffende de oprichting van de NVNG, of de benoeming van de eerste hoogleraar nucleaire geneeskunde in 1971, of de officiële erkenning van het medisch specialisme nucleaire geneeskunde in 1984. Het initiatief voor een jubileumeditie van het TvNG hield ook een beroep in op het individuele en collectieve geheugen binnen (de leden van) de vereniging en (de lezers van) het tijdschrift. Het resultaat van al deze inspanningen is te zien in het huidige nummer van het TvNG. Drie tijdlijnen betreffende het hoogleraarschap met betrekking tot nucleaire geneeskunde in Nederland, het voorzitterschap van de NVNG en het redacteurschap van het TvNG bieden de lezers een chronologische synopsis vergezeld van grafische collages van de mensen die een hoofdrol hebben gespeeld in deze vijftig jaren. Daarnaast heeft de redactie in de vorm van beschouwingen, interviews, herinneringen en reflecties diverse groepen en collegae, niet altijd met succes, uitgenodigd om een bijdrage te leveren. Projecten en belevenissen te evalueren als groep of individueel en het vormgeven aan de context waarin deze momenten plaatsvonden, zijn inherent aan een vereniging als de NVNG. Vanuit deze optiek is deze editie eerder een verzameling van standpunten en momenten dan een volledige en evenwichtige geschiedschrijving in boekvorm. Het resultaat, hoe onvolledig en fragmentarisch dan ook, is echter een eerste stap op de weg naar documentatie binnen de vereniging. Wellicht ligt hier een uitdaging voor de komende generaties om in een toekomstige jubileumeditie de hier onderbelichte aspecten uit te werken c.q. te completeren. Een begin is gemaakt met het creëren door de redactie van de vaste rubriek Uit de Oude Doos die in 2019 zal worden gecontinueerd alsmede met het starten van een specifiek kanaal met video-interviews dat actuele achtergrondinformatie van de nucleaire geneeskunde verstrekt. De NVNG is gesticht in 1968 als een multidisciplinaire vakvereniging onder wier vleugels zestien jaar later het specialisme nucleaire geneeskunde werd erkend. En hoewel de opleiding van het zelfstandig specialisme, als gevolg van de opleidingsfusie met de radiologie, in 2015 ten einde gekomen is, is de NVNG als vakvereniging blijven bestaan. Op haar rug steunt de Nederlandse nucleaire geneeskunde. Een vakgebied niet alleen multidisciplinair maar ook met een sterk translationele component die jaarlijks voor honderden wetenschappelijke publicaties en tientallen proefschriften zorgt. Een belangrijk aspect dat op grond van deze jubileumeditie niet alleen een karakteristiek van de laatste decennia blijkt te zijn, maar dat in concept en praktijk reeds door de pioniers in de nucleaire geneeskunde toegepast werd en een belangrijke motivatie was voor de oprichters van de NVNG in de jaren zestig van de vorige eeuw. Tot slot. Als gasteditors van deze jubileumeditie danken wij de redactie van het TvNG voor haar vertrouwen en steun. Wij kijken met voldoening naar het eindresultaat. Het gouden randje van de cover symboliseert ons inziens niet alleen een halve eeuw NVNG, maar is tevens een hommage aan iedereen die door de jaren heen heeft meegeholpen met het hooghouden van de fakkel van de nucleaire geneeskunde. Renato Valdés Olmos & Peter van Rijk Gastredacteuren Jubileumeditie

BESCHOUWING The PALLAS-reactor: a new horizon for nuclear medicine in the Netherlands H.J van der Lugt, T.M.H.E. Tielens, E.A.L Geldermans ONDERZOEKER IN DE KIJKER Marnix Lam “Op zoek naar een sleutelrol voor PET/CT beeldvorming bij het prostaatcarcinoom”  CASUSBESPREKING Detecteerbaar PSA ondanks radicale prostatectomie bij een patiënt met prostaatkanker: waarde van PSMA-PET en plaats in de huidige richtlijnen O.R. Brouwer, M.L. Donswijk, P.J. van Leeuwen, E. Vegt  BESCHOUWING De geschiedenis van visitaties: van een informeel bezoek tot de toetsing van normen V.R. Krones  ONDERZOEKER IN DE KIJKER Fijs van Leeuwen “Meerdere signalen in de operatiekamer kunnen detecteren en daarop navigeren ter geleide van robot-geassisteerde prostaatkankerchirurgie”  ERRATUM Erratum artikel ''De klinische impact van PET/CT resolutie modellering op de interpretatie van PET/CT studies bij patiënten met een maligne lymfoom"  CASE REPORT Clinical use of virtual reality for claustrophobia during PET/CT H. Adams  PROEFSCHRIFT Breathing and metal artefact reduction in combined PET/CT imaging C.S. van der Vos  Image guided surgery: clinical validation of lesion identification technologies and exploration of nerve sparing approaches G.H. KleinJan  Multiple aspects of plasma cell dyscrasia E. de Waal  Multimodal image-guided interventions using oncological biomarkers M.A. Stammes  DIENST IN DE KIJKER Onze Lieve Vrouwe Gasthuis, Amsterdam P. Baars, S. Jap-A-Joe, F. Sivro  CURSUS- EN CONGRESAGENDA   Editorial De zomer voorbij,  op naar het jubileum Nu het prachtige weer (aldus de één) / de verzengende hitte (aldus een ander) uit Nederland is vertrokken en de meeste mensen hun koffers weer aan de spreekwoordelijke wilgen hebben gehangen, verschijnt de derde editie van het Tijdschrift voor Nucleaire Geneeskunde in 2018. Hoewel de zomer zich normaliter kenmerkt als een tijd vol weinig relevant nieuws, waarin het moelijk is de derde editie van het Tijdschrift gevuld te krijgen met interessante artikelen, ging het de afgelopen tijd vlot met de ingezonden stukken en hebben wij naar onze mening een goedgevulde editie voor ons liggen. Bij deze het verzoek vooral te blijven inzenden! Afgelopen maand heeft de redactie de Adviesraad (zie het colofon achterin) gevraagd welke thema’s en onderwerpen er volgens hen ontbreken. De respons was divers, met vele suggesties voor allerlei onderwerpen. Indien er buiten de Adviesraad om nog suggesties zijn voor bepaalde onderwerpen, dan vragen wij u die met ons te delen, zodat het TvNG voldoende recht kan doen aan alle aspecten en alle praktijken die onze wetenschappelijke vereniging rijk is. Het vertrek van onze Vlaamse collega De Winter uit de redactie laat een plekje open voor een nieuw redactielid uit België. Na een korte zoektocht, is de redactie per 1 september gecompleteerd met collega dr. Gheysens van de Katholieke Universiteit Leuven. Wij zijn zeer verheugd dat de banden met onze zuidelijke buren aldus gehandhaafd kunnen worden en kijken uit naar de inbreng die collega Gheysens ongetwijfeld zal toevoegen. Zoals inmiddels gebruikelijk, zal de volgende editie (de vierde van het jaar) een themanummer zijn. U heeft vast al meegekregen dat het nummer uiteraard in het teken zal staan van het 50-jarig bestaan van de NVNG. Het themanummer is reeds in een vergevorderd stadium en zal zeker gestalte geven aan de viering van het jubileum op 14 december a.s. in de Efteling. De huidige editie van het Tijdschrift bevat een beschrijving van de stand van zaken van de PALLAS-reactor, interview met maar liefst twee onderzoekers die uitgelicht worden, een uitstekend overzicht van de recente ontwikkelingen betreffende de PSMA-PET/CT, een artikel over de vernieuwde visitatiemethode, een case report en meerdere proefschriften. Kortom, een nummer vol lezenswaardige stukken, met een mix van onderwerpen. Tot in 2019! Ben Bulten & Renato Valdés Olmos Hoofdredacteuren

ORATIE Inaugurele Rede Prof. Dr. Roel Bennink; Het geheim - Samen opleiden voor de toekomst R. Bennink  BESCHOUWING De klinische impact van PET/CT resolutie modellering op de interpretatie van PET/CT studies bij patiënten met een maligne lymfoom HOVON Imaging Werkgroep  ORIGINEEL ARTIKEL Is het voorschrijven van dieetmaatregelen en verlengd vasten ter vermindering van de fysiologische 18F-FDG uptake in het myocard succesvol? M.J. Roef BESCHOUWING Status update galliumgenerator geregistreerd, de implicaties N. Bouwman AFSCHEIDSREDE Afscheidsrede prof. dr. Adriaan Lammertsma; Nog steeds… A. Lammertsma  PROEFSCHRIFTEN 213Bi-DOTATATE for targeted alpha therapy in neuroendocrine tumours H.S. Chan Diffusion-weighted MRI and 18F-FDG PET/CT in head and neck cancer: prediction and response evaluation C.S. Schouten FDG PET/CT in severe infectious diseases and fever of unknown origin I.J.E. Kouijzer Exploring new molecular imaging concepts of prostate cancer M. Wondergem New possibilities for molecular imaging and intervention in breast cancer and other female malignancies A. Collarino MBRT AFSTUDEERPROJECT Dosisreductie zonder verlies van diagnostische informatie door middel van een enkele attenuatiecorrectie CT scan bij een myocardperfusiescintigrafie S. Groenen ABSTRACTS VOORJAARSSYMPOSIUM NVNG Wetenschappelijk Voorjaarssymposium van de NVNG “Prostaatcarcinoom: een update”  ONDERWIJS IN DE KIJKER EANM Focus Meeting: “Molecular Imaging and Theranostics in Prostate Cancer” W. Noordzij CURSUS- EN CONGRESAGENDA   Editorial Het beeld bij het woord gevoegd De nieuwe internetsite van het TvNG Kortgeleden startte het Tijdschrift voor Nucleaire Geneeskunde (TvNG) een digitale Nieuwsbrief die naar verwachting viermaal per jaar zal worden verspreid onder haar abonnees, ongeveer zes weken na het verschijnen van de reguliere editie van het tijdschrift. Het initiatief van deze Nieuwsbrief gaat gepaard met het moderniseren van de website van het TvNG en heeft als doel belangrijk achtergrondnieuws onder de aandacht van haar lezers te brengen. Hiervoor wordt gebruik gemaakt van links naar uitgebreide informatie of videomateriaal die op de internetsite van het TvNG te vinden zijn. Het gaat met name om interviews die het woord met beeld verrijken, ter illustratie van wat zich binnen de nucleair geneeskundige gemeenschap ontwikkelt. De lezer wordt kijker. De redactie van het TvNG wil haar lezers graag aanmoedigen om de website te bezoeken en hen tevens uitnodigen om bijdragen voor de Nieuwsbrief aan te leveren. Op de site zijn ook de reguliere edities van het TvNG vanaf 2007 te vinden. Voor nauwkeurige lezers een uitmuntende bron van informatie, ook voor auteurs in spe. Deze modernisering van het TvNG indt plaats op het moment dat het tijdschrift het vierde decennium van haar bestaan nadert. Geboren als Nucleair Geneeskundig Bulletin in 1979, heeft het tijdschrift door de jaren heen een belangrijke rol vervuld in de ontwikkeling en het consolideren van de nucleaire geneeskunde in Nederland. Ook wat betreft historische documentatie, dit jaar op de voorgrond naar aanleiding van het vijftigjarig bestaan van de Nederlandse Vereniging voor Nucleaire Geneeskunde (NVNG). In zekere zin zijn deze aspecten ook te vinden in de huidige editie van het TvNG. Ten eerste in het artikel gewijd aan de inaugurele rede van Roel Bennink bij de aanvaarding van de leerstoel Radiologie, in het bijzonder voor opleiding en onderwijs in nucleaire geneeskunde en moleculaire radiologie, aan de Universiteit van Amsterdam. Maar ook in het interview van Adriaan Lammertsma naar aanleiding van zijn afscheidsrede afgelopen februari aan de Vrije Universiteit. Delen van de interviews van beide hoogleraren zijn ook als video’s te vinden op de site van het TvNG. Verder kijken wij in deze editie, in een stuk geschreven door de Imaging Werkgroep van de Stichting Hemato-Oncologie voor Volwassenen Nederland (HOVON), naar de klinische impact van PET/CT resolutie modellering op de beeldinterpretatie bij patiënten met een maligne lymfoom. In een tweede beschouwing komt het toenemend gebruik van galliumgeneratoren in het licht te staan: deze generatoren spelen in diverse ziekenhuizen reeds een rol in de bereiding van radiofarmaca voor PET onderzoek bij het prostaatcarcinoom en neuroendocriene tumoren. Tenslotte besteden wij in dit TvNG aandacht aan het belang van een koolhydraatarm dieet ter vermindering van 18F-FDG myocarduptake, aan een vijftal proefschriften alsmede een afstudeerproject, aan een verslag betreffende een EANM Focus meeting en aan de samenvattingen van de vrije inzendingen gepresenteerd op het wetenschappelijk voorjaarssymposium van de NVNG. Omstreeks de deadline van deze editie bereikte de aankondiging van het lustrumsymposium van de NVNG de redactie. Niet alleen internationale gastsprekers maar ook de fantasieprikkelende locatie zoals de Efteling zullen speciaal gestalte geven aan het evenement dat op 14 december zal plaatsvinden. Ook het TvNG zal aanwezig zijn om het themanummer betreffende hoogtepunten en mijlpalen van de nucleaire geneeskunde gedurende 50 jaar NVNG te presenteren. Een mooi perspectief. Renato Valdés Olmos & Ben Bulten Hoofdredacteuren

ORIGINEEL ARTIKEL Klinische toepassing van 18F-florbetaben amyloïd-β PET op de geheugenpolikliniek B. de Kwaasteniet, J. de Klerk, J.P. Esser, T. Raaijmakers ORIGINEEL ARTIKEL Thyroid uptake measurements with the CoTI device, accuracy in practical use E. Kranenborg, J. Habraken, C. van Gils, A. Gelderblom, R. van der Boor CASUSBESPREKING Diagnostische dilemma’s bij okselklierpositieve borstkanker: de nieuwe Nederlandse Borstkanker richtlijn onder een vergrootglas R. Raghoo, L. Pereira Arias-Bouda WOLDRINGPRIJS IN DE KIJKER Woldring Prijs 2017: hybride aanpak koppelt radiogeleide chirurgie aan fluorescentie in de operatiekamer  PROJECT IN DE KIJKER De IMPACT-studies: molecular imaging met PET tracers in de oncologie  PROEFSCHRIFTEN Investigating neurobiological mechanisms underlying comorbid cognitive symptoms in psychosis and substance use C. Vingerhoets  123I-mIBG assessed cardiac sympathetic activity: standardising towards clinical implementation D. Verschure Innovative approaches to understanding the neurobiology of psychosis G. Bakker  Tumour characterisation using radiolabelled anti-cancer drugs in NSCLC patients I. Bahce  Breast cancer tailored staging using molecular imaging S. Teixeira  Multiparameter en multimodale beeldvormende technieken in gemetastaseerd colorectaal carcinoom in de lever E. ter Voert  Side effects after PRRT with 177Lu-DOTATATE H. Bergsma  ABSTRACTS NAJAARSSYMPOSIUM NVNG Technische ontwikkelingen in de radiotherapie  ADDENDUM Workshop Lymfoom: de Lugano classificatie  DIENST IN DE KIJKER Canisius-Wilhelmina Ziekenhuis, Nijmegen  IN MEMORIAM Anne M.J. Paans Clemens H.J.M. Ticheler  CURSUS- EN CONGRESAGENDA Editorial De PALLAS-reactor Een sprong in het bassin? Eind januari bereikte ons het bericht dat de Stichting voorbereiding PALLAS-reactor de aanbestedingsprocedure voor het ontwerp en de bouw van de nieuwe bassinreactor in Petten heeft afgerond. Het Argentijns-Nederlandse bedrijf ICHOS heeft de langdurige procedure – het besluit om de huidige hogefluxreactor (HFR) te vervangen stamt reeds uit 2012 en de aanbestedingsprocedure startte in 2015 – het succesvolst van de drie consortia volbracht en mag de volgende fase in. Volgens voorzitter van der Lugt van de Stichting PALLAS heeft ICHOS laten zien “een zeer capabel bedrijf [te zijn], dat de veiligheid en succesvolle uitvoering van de projecten garandeert, waarbij de vastgestelde deadlines worden gehaald en de overeengekomen budgetten niet overschreden worden”. Geruststellend nieuws, want dit brengt de realisatie van de nieuwe reactor en de stabiele productie van medische isotopen weer een stukje dichterbij. Zaak is echter wel dat er voldoende snelheid in het project blijft zitten om de gestelde deadline van 2025 te halen. Zoals bij alle (grote) projecten, is het niet ondenkbaar dat er een kink in de kabel komt die de oplevering van de nieuwe reactor ernstig vertraagd. Dit zou zeer onwenselijk zijn, omdat het onduidelijk is of de toenemende vraag naar medische isotopen, bij een afnemende productie in de HFR, wel opgevangen kan worden door buitenlandse productie of productie op kleinere schaal. Daarnaast is een kritische blik op de financiën geen overbodige luxe. De geraamde kosten van het gehele project benaderen een half miljard en de financiering geschiedt gecombineerd publiek-privaat. Stichting PALLAS heeft een, naar eigen zeggen, solide business case in elkaar gezet voor de financiering van het private gedeelte en is nu bezig investeerders te benaderen. Het is uiteraard de vraag welke investeerders dit zullen zijn en welk effect dit heeft op de uiteindelijke marktprijs van de te leveren producten. Desondanks is dit een hoopvolle ontwikkeling die we de komende jaren op de voet zullen volgen. Hopelijk zal ICHOS zich aan zijn beloften houden... Ondertussen kijken wij in dit Tijdschrift voor Nucleaire Geneeskunde (TvNG) naar innovatie op iets kortere termijn (of die al heeft plaatsgevonden): in de huidige editie is er aandacht voor originele artikelen betreffende uptakemetingen en imaging van Alzheimer, een beschrijving van de IMPACT studie over het personaliseren van de behandeling van mammacarcinoom, een casusbespreking die de nieuwe richtlijn mammacarcinoom onder de aandacht brengt en een Dienst in de Kijker over het Canisius-Wilhelmina ziekenhuis in Nijmegen. Bovendien zijn er vele proefschriftsamenvattingen vanuit het hele land: geconcludeerd kan worden dat onze recente oproep zin heeft gehad. Aan promovendi (en hun promotoren) blijft evenwel de boodschap: wij ontvangen zeer graag de samenvatting van uw proefschrift! Verder bespreken wij de abstracts van de afgelopen wetenschappelijke vergadering en is er speciale aandacht voor de Woldring prijs. Naast inhoudelijke innovatie, is er ook aandacht voor innovatie op estetisch vlak: sinds het afgelopen thema-nummer is de complete layout van het Tijdschrift vernieuwd. Hopelijk valt dit in de smaak, zo niet, licht ons in, maar de redactie is in elk geval blij met het eindresultaat. Ook heeft onze uitgever hard gewerkt aan een update van de website en de digitale beschikbaarheid van het TvNG. Hoewel dit proces nog niet geheel afgerond is, zijn de eerste voortekenen hier eveneens gunstig. Wij houden u op de hoogte! Helaas is het niet louter optimisme: in dit nummer zijn er wederom een tweetal ‘In memoriam’ voor gerespecteerde collega’s die ons recent zijn ontvallen, Anne Paans en Clemens Ticheler. Wij danken hen voor de inzet voor de Nucleaire Geneeskunde in de afgelopen jaren en de wijze waarop zij innovatie door de jaren heen mede mogelijk hebben gemaakt. Ben Bulten en Renato Valdés Olmos Hoofdredacteuren

 Implementation of a new non-invasive diagnostic strategy in the diagnosis of coronary artery disease F.M. van der Zant, MD, PhD  Rubidium-82 myocardial perfusion PET/CT A.M. Scholtens, MD Pitfalls in myocardial blood flow quantification with rubidium-82 PET J.D. van Dijk, MSc, PhD Nieuwe ontwikkelingen op het gebied van cardiovasculaire CT A.M. den Harder, MD, PhD  Ervaringen van de complementaire radioloog en nucleair geneeskundige N.H.J. Prakken, MD, PhD  Imaging cardiac sympathetic innervation: current clinical status B.F. Bulten, MD, PhD  Recommendation on imaging in cardiac sarcoidosis: a summary R.H.J.A. Slart, MD, PhD  18F-FDG PET/CT with clinical impact in infective endocarditis  A. Gomes, MD  Diagnostic workup of giant cell arteritis; role of imaging E. Brouwer, MD, PhD  Diagnose en behandeling geïnfecteerde vaatprothesen, handvatten voor de kliniek  M. Wouthuyzen-Bakker, MD, PhD  Future perspective: where is cardiovascular nuclear imaging heading? F.M. Bengel, MD, FAHA    Editorial CARDIOVASCULAR IMAGING A dynamic field Back in 2007, I was honoured to be guest-editor of the December special issue, entitled “Nucleair geneeskundige beeldvorming van het hart: stand van zaken nu en een blik in de toekomst.” Now, 10 years later, I was once again asked to be guest-editor of the yearly Special Issue. I accepted this proposal promptly, as this was an ideal opportunity to look back at the changes in the field of cardiovascular imaging during the past 10 years. In light of the developments of the last decade and in order to provide a view of the future, this special issue reflects on the current possibilities in cardiac imaging, which now also includes vascular imaging. The reader will notice the rapidity of clinical implementation of new techniques and applications. Cardiovascular imaging is a dynamic part of our profession. Further developments have provided the bridge from cardiac to vascular imaging, as described in the article on clinical applications of FDG PET/CT in vascular graft infection detection. Subsequently, visualizing large vessel vasculitis (LVV) is the initial step towards meeting the huge unmet need for a fast diagnostic work-up including state-of-the-art imaging in LVV. Also a new application of FDG PET/CT as recommended by the ESC guidelines for the detection of endocarditis and distance septic embolism plays an important role in clinical practice, and is shared with you in this special issue. The new procedural recommendation of imaging in cardiac sarcoidosis, a successful joint initiative of several societies, is summarized, including some helpful flow-charts in the work up in cardiac sarcoidosis. The transformation of our landscape of SPECT-CT roads for quantification of myocardial perfusion to PET/CT cardio-streets is very exciting. This change is discussed by the imaging groups of Alkmaar (13N-ammonia PET), Amersfoort and ’s-Hertogenbosch (82Rb PET). This is followed by a detailed description of how to deal with the pitfalls of 82Rb PET, which have important clinical consequences. We should not forget the current use of CT in nuclear cardiology. CT is applied in clinical practice for beneficial attenuation correction, including coronary calcium scoring and (hybrid) CT coronary angiography systems. New developments of CT, such as myocardial perfusion CT, are also ongoing and are described in this Special Issue. The unique cross-over training for radiologists and nuclear medicine physicians in the Netherlands has also been launched in the Cardiovascular track, and experiences of two colleagues in Nuclear Medicine and Radiology are shared with you. We hope this is an example of how cross-over has synergistic effects on the collaboration between Nuclear Medicine and Radiology. Thus far cardiac MIBG imaging has mainly been evaluated for the assessment of cardiovascular events (i.e. ADMIRE trial), but new applications of imaging the autonomic heart function with MIBG appear on the horizon, such as in cardiac amyloidosis, or for the assessment of cardiac toxicity in patients receiving severe chemotherapeutic regimens. Finally, future perspectives in the field of cardiovascular imaging are provided by our internationally respected colleague Prof. dr. Frank Bengel, from the Medical School in Hannover, department of Nuclear Medicine in Germany. Today, (nuclear) cardiovascular imaging is a dynamic field with a promising future, but as changes occur very rapidly, the new technical possibilities should be picked up and implemented by those active in the field. Collaboration with Radiology will promote the development of novel and existing imaging techniques, but the freedom and flexibility of research in the two domains should be respected. I hope to meet you again in 10 years, to share with you the newest developments, and to look back on our progress. I wish you all a prosperous 2018! Riemer H.J.A. Slart, MD, PhD, UMC Groningen & University of Twente Editor-in-chief of this Special issue

RIVM RAPPORT Rapport van het rijksinstituut voor volksgezondheid en milieu (RIVM)    CASUSBESPREKING Melanoom op de rug: wat te doen als de schildwachtklier niet kan worden verwijderd? E. Ghariq, MD    ONDERZOEKER IN DE KIJKER (1) “Bruggen bouwen essentieel” Wouter Vogel    NASCHOLING Workshop Lymfoom: de Lugano classificatie Ben Bulten    PROEFSCHRIFT Evaluation of radiotracers for beta cell imaging I. van der Kroon, MSc, PhD   Non-invasive therapy monitoring in experimental rheumatoid arthritis T. van der Geest, MSc, PhD    CASE REPORT Medication-related osteonecrosis of the jaw: a pictorial review of two cases highlighting an underdiagnosed problem? Wouter van der Bruggen, MD   ONDERZOEKER IN DE KIJKER (2) “Leerprocessen altijd nodig” Dennis Vriens    NIEUWS UIT DE NVNG De Commissie Kwaliteitsbevordering Klaas Pieter Koopmans  De juniorafdeling: verleden, heden en onzekere toekomst Femke Intema   CURSUS- EN CONGRESAGENDA   Editorial Vernieuwing in de kijker Het Tijdschrift voor Nucleaire Geneeskunde (TvNG) is voornemens actuele onderwerpen, waar de nucleaire geneeskunde een voorname rol speelt, regelmatig onder de aandacht van de lezers te brengen. Een voorbeeld nhiervan is het eindrapport van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) ‘Productie en gebruik van medische radio-isotopen in Nederland: huidige situatie en toekomstverkenning’ dat begin juli 2017 verscheen. Samen met een aantal uittreksels van dit rapport en een verklarende brief van de ministers aan de Tweede Kamer verschijnen in deze editie van het TvNG de reacties hierop van enkele wetenschappelijke verenigingen die bij het voortraject van het RIVM rapport betrokken zijn geweest. Zoals in de Kamerbrief wordt verwoord zullen aspecten, zoals het zoeken naar mogelijke alternatieven om medische isotopen in Nederland nte produceren en de financiering ervan, pas in het najaar van 2017 bekend worden gemaakt. Vlak voor de zomervakantie worden meestal de jaarlijkse subsidies voor wetenschappelijk onderzoek van een aantal belangrijke instanties bekendgemaakt. In dit nummer besteedt het TvNG in haar nieuwe rubriek Onderzoeker in de Kijker aandacht aan recente projecten van Wouter Vogel en Dennis Vriens. Wouter Vogel gaat zich richten op speekselklierfunctie monitoring bij bestraling van het hoofd-halsgebied in een van de 52 nieuwe oncologische onderzoeksprojecten die per 2017 subsidie van KWF Kankerbestrijding zullen krijgen. Dennis Vriens is voor zijn onderzoek naar de rol van protontherapie bij behandeling van hoofd-halskanker in aanmerking gekomen voor een Veni-beurs, die door de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek in het kader van haar Vernieuwingsimpuls programma wordt verstrekt. Zoals gepresenteerd in deze editie, is de rubriek Onderzoeker in de Kijker erop gericht de onderzoekers persoonlijk te interviewen en is het de wens van de redactie van het TvNG andere collegae, die leiding geven aan belangrijke Nederlandse of Europese projecten, in de toekomst te blijven uitnodigen. Naast deze bovengenoemde opinievormende rubrieken worden in deze editie van het TvNG de samenvattingen van de proefschriften van Tessa van der Geest en Inge van der Kroon gepubliceerd. Verder brengt Wouter van der Bruggen goed gedocumenteerde casuïstiek betreffende medicatie gerelateerde osteonecrose van de kaak onder onze aandacht. Een tweede casus, van de hand van Eidress Ghariq en coauteurs, wordt besproken in het licht van de Nederlandse richtlijnen betreffende het melanoom en de aanbevelingen van de NVNG omtrent de schildwachtklierprocedure. Integraal Kankercentrum Nederland (IKNL) is voortdurend bezig met het actualiseren van richtlijnen voor oncologische zorg bij diverse maligne tumoren op basis van multidisciplinair werk vanuit de wetenschappelijke verenigingen. Ook instanties zoals de NVNG en EANM publiceren regelmatig aanbevelingen betreffende nucleair geneeskundige procedures. De redactie van het TvNG wil graag het indienen van casusbesprekingen betreffende vigerende richtlijnen en aanbevelingen aanmoedigen. Nascholing toelichten is eveneens belangrijk voor het vakgebied en in deze editie worden de Lugano criteria bij het maligne lymfoom uiteengezet. Tenslotte presenteren de Commissie Kwaliteitsbevordering en de Juniorafdeling hun stand van zaken in de rubriek Nieuws uit de NVNG. Het zomerreces is achter de rug. De nieuwe editie van het TvNG ligt klaar voor de lezers.   Renato Valdés Olmos & Ben Bulten Hoofdredacteuren  

ORATIE Gras bij de buren Prof. dr. Marnix G.E.H. Lam  BESCHOUWING Radiofarmaca in Nederland: wat is er allemaal? Matthias Bauwens, PhD PROEFSCHRIFT The integrative value of myocardial perfusionfunction imaging with 13N-ammonia positron emission tomography Luis Eduardo Juarez Orozco, PhD, MD Pharmaceutical development, preclinical research and clinical application of the bone-targeting therapeutic radiopharmaceutical rhenium-188-HEDP R. Lange, PhD  PET imaging of adenosine A2A receptors Xiaoyun Zhou, PhD AFSCHEID Afscheid van Lanny Utama Ben Bulten en Renato Valdés Olmos  IN MEMORIAM Prof. dr. Dik Kwekkeboom Boen Kam  Jan van Overeem Prof. Peter van Rijk DIENST IN DE KIJKER Nucleaire Geneeskunde in het LUMC: De Corona vooruit Koos Blokland en Daphne Rietbergen ABSTRACTS Najaarssymposium NVNG CURSUS- EN CONGRESAGENDA   Editorial Het tijdschrift voor Nucleaire Geneeskunde maakt, net als het vak in het algemeen, roerige tijden mee. Nog maar één nummer geleden is er een nieuwe hoofdredactie aangetreden, nadat enkele kopstukken uit ons vak het stokje hebben overgedragen, en is er aangekondigd dat er een slag gemaakt gaat worden met de digitalisatie van het tijdschrift en zijn artikelen. Daarnaast verdient de voortschrijdende samenwerking en eventuele fusie met onze collega-beeldvormers de nodige aandacht. Maar de misschien wel grootste verandering voor zowel het TvNG als de Nucleaire Geneeskunde in Nederland heeft zich op 18 mei jongstleden voltrokken. En u weet dan natuurlijk waar wij het over hebben: op die datum heeft onze vraagbaak, encyclopedie, historicus, rechter- en linkerhand, kortom onze rots in de branding, Lanny Utama, afscheid genomen als secretariëel medewerker van het TvNG én onze wetenschappelijke vereniging. Lanny kan zich nu bezig gaan houden met allerlei zaken waar ze voorheen geen tijd voor had, waaronder haar bijzondere belangstelling voor edelstenen. Het valt moeilijk te overschatten wat Lanny in al die jaren heeft betekend voor beide gremia, maar wij weten zeker dat zij node gemist gaat worden en wij willen haar via deze weg enorm bedanken voor haar onuitputtelijke inzet en haar van harte feliciteren met het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd! Lanny, geniet van deze welverdiende tijd en rust en hopelijk zien wij jou, als erelid van de NVNG, nog vaak verschijnen op diverse sociale evenementen. De allerlaatste vergadering die door Lanny werd bijgewoond was een bijzondere: de algemeen ledenvergadering van de NVNG van 9 mei kenmerkte zich door een mix van verleden, heden en toekomst. Allereerst werd er, naast het afscheid van Lanny, tevens afscheid genomen van onze voorzitster prof. dr. Lioe-Fee de Geus-Oei, die zich de laatste jaren als boegbeeld van de NVNG heeft opgeworpen en enkele belangrijke zaken heeft beslecht. Het meest recente voorbeeld hiervan betrof het genereren van media-aandacht voor de stabiliteit in de wereldwijde medische isoptopenvoorziening, dit in het bijzonder met betrekking tot de toekomst van de voorzieningen in Petten. Mede dankzij haar inzet staat dit onderwerp op de politieke agenda van het nieuw te vormen kabinet. Opvolger van prof. de Geus-Oei is dr. Marcel Stokkel.Wij hebben er alle vertrouwen in dat hij de belangen van de NVNG en haar leden op een even doortastende manier zal gaan behartigen. Een tweede onderwerp dat 9 mei werd besproken was de toekomst van de NVNG als wetenschappelijke vereniging in het tijdperk van de gezamenlijke opleiding. En dat de betrokkenheid bij de toekomst van de vereniging groot is, bleek wel uit de grote opkomst. Het resultaat was een levendige discussie over de manier van samenwerken met de NVvR, de nationale en internationale positie van de NVNG en de verschillende vormen die een wetenschappelijke vereniging kan hebben, met de gemeenschappelijke conclusie dat een verdere verdieping van de mogelijkheden op dit moment essentiëel is. Terug naar het tijdschrift: ook in het post-Lanny tijdperk zal het TvNG zich kunnen beroepen op professionele ondersteuning die het tijdschrift in de vaart der beeldvormers zal voorstuwen en het blad voor eenieder aantrekkelijk en interessant wil maken. Daarbij kunnen wij uiteraard uw hulp gebruiken en willen wij met name klinisch fysici, apothekers en radiofarmaceuten oproepen hun bijdragen, in welke vorm en in welke grootte dan ook, aan ons aan te bieden voor publicatie. Want Nucleaire Geneeskunde is bij uitstek een multidisciplinair vakgebied en dat willen wij als tijdschrift graag (blijven) uitdragen. Ben Bulten & Renato Valdés Olmos Hoofdredacteuren

ORATIE PET: tool of wonder and limitless imagination Prof. L.F. de Geus-Oei, MD, PhD RICHTLIJN Update richtlijn prostaatcarcinoom 2016: Samenvatting inclusief radium-223 en PSMA PET/CT W.V. Vogel, MD, PhD PROEFSCHRIFT Cold cure for type 2 diabetes: role of brown adipose tissue and skeletal muscle in glucose metabolism M.J.W. Hanssen, PhD Minimally invasive diagnostics for occult lymph node metastases in head and neck cancer G.B. Flach, MD, PhD Advanced surgical guidance: From (hybrid) molecule to man and beyond N.van den Berg, PhD Biomarkers for the early detection of cancer treatment induced cardiotoxicity B.F. Bulten, MD, PhD Image quality and radiation dose in cardiac imaging J.D. van Dijk, MSc, PhD SPECT imaging of cardiovascular neovascularisation G. Hendrikx, PhD CASE REPORT Primary malignant pericardial mesothelioma detected by 18F-FDG PET/CT imaging: a case report Z.J. Cheung, MD NASCHOLING Masterclass voor nucleair geneeskundigen C. Brouwer, MD TEDTALK NVNG najaarscongres Prof. L.F. de Geus-Oei, MD, PhD ABSTRACTS Nieuwe tracers IN MEMORIAM Prof. J. van der Schoot, MD, Phd J. Baas, MD CURSUS- EN CONGRESAGENDA   Editorial Overgang in beeld en woord Het is een tijd van overgang bij het Tijdschrift voor Nucleaire Geneeskunde (TvNG). Na bijna zes jaar is Jan Booij afgetreden als hoofdredacteur. Met enthousiasme, elan en hartstocht is hij de aanvoerder geweest die het TvNG nodig had om verder te gaan op haar weg van professionalisering in een tijdperk waarin de opmars van de hybride beeldvorming niet te stuiten is geweest. Maar ook in een periode waarin in Nederland de fusie van de nucleaire geneeskunde met de radiologie definitief is geworden. Het zal de lezers misschien verbazen onderaan deze redactionele nota twee gezichten te zien als opvolgers van Jan. Reden hiervoor is de intense en meerzijdige benadering die deze overgangsfase vereist om de multiple taken van het TvNG voor te zetten. Door het ontstaan van de gezamenlijke CORONA opleiding stijgt het aantal nieuwe abonnees per 1 januari 2017 aanzienlijk in het kader van de NVNG/NVvRovereenkomsten betreffend het lidmaatschap. De redactie van dit tijdschrift is van mening dat deze groei met name door de digitale versie van het TvNG dient te worden opgevangen. Een logische consequentie is het moderniseren van de internetsite van het tijdschrift en in samenwerking met uitgever Kloosterhof is een eerste stap gezet. Het concept van deze hernieuwde tijdschriftsite zal worden gepresenteerd tijdens de volgende vergadering van de NVNG. Deze elektronische dynamiek zal naar verwachting samengaan met een toename van de interactie van het TvNG met haar lezers. Korte videodemo’s, interviews en mediapresentaties zullen tot de mogelijkheden behoren. Hetzij op analoge, hetzij op digitale wijze, vormen de artikelen de essentie van een tijdschrift. Het aanbod van manuscripten is niet minder geworden gedurende het tijdperk Booij. Dit illustreert het feit dat de nucleaire geneeskunde een vakgebied in beweging is. Met een eigen identiteit, zoals de inaugurele redes van hoogleraren Marnix Lam (Universiteit Utrecht) en Lioe-Fee de Geus-Oei (Universiteit Leiden) recentelijk duidelijk maakten. De oratie van professor de Geus-Oei is integraal te lezen in dit nummer. Naast deze bijdragen worden de samenvattingen van diverse proefschriften gepubliceerd. Mark Hanssen, Géke Flach, Nynke van den Berg, Ben Bulten (de jongste van het duo hoofdredacteuren van het TvNG), Joris van Dijk en Geert Hendrikx illustreren in deze editie met hun promotieonderzoeken hoe constant de wetenschappelijke bijdrage van ons vakgebied is gebleven. Niet voor niets is het aantal geïndexeerde publicaties, gegenereerd in Nederland met inbreng van nucleaire geneeskunde, in internationale tijdschriften in het laatste quinquennium bijna verdubbeld. De samenvattingen van de vrije inzendingen, gepresenteerd tijdens de wetenschappelijk najaarsvergadering van de NVNG, verschijnen ook in deze uitgave van het tijdschrift samen met een verslag van het ochtendprogramma en de tekst van de TedTalk gehouden door Lioe-Fee de Geus-Oei in haar hoedanigheid van voorzitter van onze wetenschappelijke vereniging. Met de publicatie van deze aanmoedigingstoespraak wil het TvNG de gelederen sluiten met de NVNG. De redactie is van mening dat onder de lezers van het TvNG woorden als verbinding, saamhorigheid, samenwerking en overbrugging in deze periode niet alleen de sleutels kunnen zijn voor het consolideren van de nucleaire geneeskunde als vakgebied binnen de beeldvormende disciplines, maar tevens een garantie kunnen vormen voor een verdere ontwikkeling.  Tenslotte streeft het TvNG naar een toename van originele bijdragen in de vorm van casuïstiek, interessante beelden en referaten. Hierbij, een oproep aan de AIOS van de CORONA opleiding: de redactie wil graag de inzending van originele bijdragen aanmoedigen en zal daarom binnen de NVNG pleiten voor een stimuleringsprogramma voor jonge auteurs, bijvoorbeeld met een prijs voor de beste casus van het jaar.  Omstreeks de deadline voor dit nummer van het TvNG bereikte ons het trieste bericht van het overlijden van prof. Jan van der Schoot, promotor en leermeester van velen o.a. van de oudste van ondergetekenden. Ellinor Buseman-Sokole, die meer dan twintig jaar met Jan samenwerkte, gedenkt verder in deze editie zijn betekenis voor de Nederlandse nucleaire geneeskunde. Professor van der Schoot was hoofdrolspeler in een eerdere overgangsperiode. Hij verdedigde, begin tachtiger jaren, met verve de argumenten om van de nucleaire geneeskunde een erkend medisch specialisme te maken. Om vervolgens, na de erkenning, bruggen te gaan bouwen zodat het jonge specialisme door middel van multidisciplinaire samenwerking zich kon nestelen in kliniek en wetenschap. Wellicht is het deze erfenis van hem en andere grondleggers van de nucleaire geneeskunde, die ons vandaag de dag blijft inspireren. Renato Valdés Olmos & Ben Bulten Hoofdredacteuren

Radioembolisatie met yttrium-90 bij colorectale levermetastasen: de huidige status B.J. de Wit-van der Veen, PhD Holmium-166 radioembolisation for liver tumours J.F. Prince, MD Lutetium-177 labelled PSMA-ligands for the treatment of metastatic castrate-resistant prostate cancer A.J.A.T. Braat, MD Peptide receptor radionuclide therapy for neuroendocrine tumours D.A. Smit Duijzentkunst, MD MIBG-therapy in neuroblastoma patients G. Bleeker, MD Radium-223 dichloride in the treatment of metastatic prostate cancer D.N.J. Wyndaele, MD 188Re-HEDP in the treatment of patients with bone metastatic castration-resistant prostate cancer, a review E.W. Bouman-Wammes, MD Advances in image guidance of therapy in nuclear medicine C. Beijst, PhD   Editorial Beste lezers, Nucleaire behandelingen zijn een belangrijk onderdeel van ons vak. Elk jaar wordt in Nederland een toenemend aantal patiënten op afdelingen Nucleaire geneeskunde behandeld. Was dit vroeger vaak beperkt tot behandelingen van benigne en maligne schildklieraandoeningen, inmiddels is er een scala aan therapeutische mogelijkheden. Diagnostiek en behandeling zijn daarbij vaak nauw met elkaar verbonden. Dat is bij uitstek een kenmerk van de Nucleaire Geneeskunde. Door de voortschrijdende integratie met Radiologie ontstaan nieuwe mogelijkheden, ook wat betreft therapeutische mogelijkheden. Niet alleen is de radiologische diagnostiek vaak complementair met de nucleaire diagnostiek, de radiologische diagnostiek is door de integratie ook gemakkelijker beschikbaar voor onze eigen patiënten, en vice versa. Aanvullende echografie bij een schildklierpatiënt is tegenwoordig snel gemaakt, maar echografie kan bijvoorbeeld ook gebruikt worden voor het vaststellen van ascites na behandeling. Daarnaast zijn ook de kennis en vaardigheden van onze radiologisch geschoolde collega’s vaak complementair. De opkomst van radioembolisatie als behandeling tegen leverkanker heeft bijvoorbeeld gezorgd voor een intensivering van de samenwerking tussen interventieradiologen en nucleair geneeskundigen. De voortgaande integratie van de afdelingen zal dit verder faciliteren. Samenwerking tussen radiologen en nucleair geneeskundigen enerzijds en nucleair geneeskundigen en andere specialismen anderzijds creëert mogelijkheden voor een belangrijke verbreding van ons specialisme. Alleen door voldoende kennis op te bouwen van samenwerkende specialismen kunnen we excelleren in ons eigen vak. De combinatie van verbreding enerzijds en verdieping anderzijds is een noodzakelijke voedingsbodem voor de ontwikkeling van innovatieve nucleaire behandelingen. Bovendien creëert deze samenwerking draagvlak voor Nucleaire Geneeskunde als klinisch specialisme. Bij voorkeur treedt de nucleair geneeskundige bij verwijzing op als hoofdbehandelaar. Volgens de meest gebruikte definitie stelt de hoofdbehandelaar de indicatie voor de behandeling, informeert de patiënt over de behandeling, voert de behandeling uit, en verzorgt tevens de noodzakelijke nazorg en follow-up. Daarmee is de hoofdbehandelaar het aanspreekpunt voor de patiënt. Voor wat betreft nucleaire behandelingen kunnen deze taken alleen uitgevoerd worden door een nucleair geneeskundige. De nucleair geneeskundige moet mijns inziens dan ook die verantwoordelijkheid nemen en na verwijzing de taak van hoofdbehandelaar (tijdelijk) op zich nemen. Dat betekent ook dat patiënten voor, tijdens en na de behandeling (poli)klinisch op de afdeling Nucleaire Geneeskunde gezien moeten worden. Alleen dan kunnen de nucleaire behandelingen zich verder ontwikkelen en tot volle wasdom komen, inclusief gezonde financieringsstructuur. De reeds genoemde integratie met de Radiologie heeft de technische ontwikkeling van de nucleaire behandelingen in een stroomversnelling gebracht. Van oudsher waren nucleaire behandelingen systemische behandelingen, oraal of intraveneus toegediend. Meer recentelijk heeft de ontwikkeling van beeld gestuurde behandelingen de weg geplaveid voor lokale nucleaire behandeling. Enerzijds door toediening van nucleaire behandelingen via een katheter in de vasculatuur van een orgaan, anderzijds via rechtstreekse injectie van radioactieve bronnen op de plek van de pathologie, onder begeleiding van beeldvorming (zoals echografie of CT). Systemische nucleaire behandelingen hebben de laatste jaren een enorme vlucht genomen. Radium-223 (223Ra) chloride wordt sinds enkele jaren dagelijks gebruikt tegen symptomatisch ossaal uitgezaaide prostaatkanker, nadat in een gerandomiseerde placebo gecontroleerde fase 3 studie aangetoond werd dat deze nucleaire behandeling tot overlevingswinst leidt. Dit jaar werd tevens bekend gemaakt dat de nucleaire behandeling lutetium-177 (177Lu) dotataat leidt tot overlevingswinst bij patiënten met neuroendocriene tumoren, eveneens in een gerandomiseerde placebo gecontroleerde fase 3 studie. De verwachting is dat dit geneesmiddel net als 223Ra snel voor vergoeding in aanmerking zal komen. Daarnaast zijn er veelbelovende ontwikkelingen op het gebied van andere radioactief gelabelde peptiden, zoals bijvoorbeeld 177Lu-PSMA tegen prostaatkanker. Het is interessant om te constateren dat al deze behandelingen gefractioneerd gegeven worden. Wellicht hebben zij juist daardoor een goede effectiviteit en acceptabele toxiciteit, analoog aan uitwendige radiotherapie en systemische chemotherapie. Dit in tegenstelling tot sommige andere nucleaire behandelingen, zoals samarium-153 (153Sm) EDTMP voor de bestrijding van botpijn en jodium-131 (131I) jodide tegen schildklierkanker, die meestal als eenmalige monotherapie gegeven worden. Om die reden zijn er verschillende studies gaande naar gefractioneerde / herhaalde nucleaire behandelingen, al dan niet in combinatie met andere systemische behandelingen. Sinds kort staan ook lokale nucleaire behandelingen volop in de belangstelling. Zo hoort vanaf dit jaar de lokale behandeling van colorectale levermetastasen middels yttrium-90 (90Y) radioembolisatie tot de vergoede zorg. Onder voorwaarde dat er een goede indicatie gesteld wordt (dat wil zeggen refractaire inoperabele ziekte, lever-dominant), patiënten geregistreerd worden ter evaluatie van effectiviteit en toxiciteit, en het aantal behandelcentra beperkt blijft tot expertise centra, heeft het zorginstituut een positief oordeel gegeven. De lokale behandeling van HCC middels 90Y-radioembolisatie werd al enkele jaren vergoed. De gebruikte 90Y geladen microsferen zijn geregistreerd als medisch hulpmiddel en niet als geneesmiddel. Dat heeft als voordeel dat deze nucleaire behandeling door de beperktere weten regelgeving relatief snel beschikbaar kwam voor patiënten wereldwijd. Verschillende fase 3 studies bij patiënten met colorectale levermetastasen en HCC zijn momenteel gaande om uiteindelijk de positie van deze nucleaire behandeling in de behandelstrategie goed te kunnen definiëren. Daarnaast is er onderzoek gaande naar nieuwe medische hulpmiddelen en radiofarmaca, intra-arteriële toediening van bestaande radiofarmaca (bijvoorbeeld 177Lu-dotataat), en nieuwe indicaties, zoals bijvoorbeeld niertumoren. Tot slot krijgt ook de directe injectie van radioactieve bronnen in het pathologische focus de laatste jaren meer aandacht. Op beperkte schaal wordt al vele jaren radiosynoviorthesis toegepast tegen artritis, en werd tot voor kort peritonitis carcinomatosa bestreden met fosfor-32 (32P) colloïd. Inmiddels is er ook aandacht voor directe intratumorale behandeling met radioactiviteit. Onder echo, CT, of MRI geleiding kan steeds nauwkeuriger de positie van de naald bepaald worden en daarmee het behandelplan geoptimaliseerd worden. Naar verwachting zullen deze technieken de komende jaren verder ontwikkeld worden. Dosimetrie is voor al deze nucleaire behandelingen van groot belang. Omdat het aantal nucleaire behandelingen toeneemt, in eerdere fasen van ziekten, in combinatie met andere behandelingen, en gefractioneerd, neemt de druk op verbetering toe. Dosimetrie op basis van kwantitatieve beeldvorming moet leiden tot een goede selectie van patiënten, een individueel behandelplan naar analogie van de uitwendige radiotherapie, en een accurate analyse van de therapie tijdens of na de nucleaire behandeling. Vanwege het veelal ontbreken van farmacokinetiek bij lokale nucleaire behandelingen zijn deze in het voordeel ten opzichte van systemische behandelingen. Nucleaire behandelingen zijn booming. Nucleaire geneeskunde heeft een trackrecord op het gebied van snelle translatie van innovatieve diagnostische en therapeutische modaliteiten. Behalve snelle translatie naar de patiënt en goede effectiviteit worden de nucleaire behandelingen gekenmerkt door beperkte bijwerkingen met behoud van kwaliteit van leven. Daarnaast is er een nauwe relatie tussen nucleaire behandelingen en begeleidende diagnostiek voor selectie van patiënten, het maken van een individueel behandelplan, begeleiding van de behandeling zelf, en adequate follow-up. Nucleair geneeskundigen moeten samenwerken met radiologen en andere specialismen om de innovatie van nucleaire behandelingen verder te stimuleren. Prof. dr. Marnix G.E.H. Lam Gast-hoofdredacteur

ORATIE Momentum Prof. B.N.M. van Berckel, MD BESCHOUWING Is het middel erger dan de kwaal? J.B. van de Kamer, PhD RICHTLIJN Melanoma Guideline 2016, modular revision 2.1 A.H. Brouwers, MD, PhD PROEFSCHRIFT (Pre)targeting of prostate cancer C.M. van Rij, PharmD, PhD CASE REPORT PET/CT of a rare pulmonary malignancy: pulmonary mucinous cystadenocarcinoma S.Q. Kol, MD Clinical example of the value of rubidium-82 PET quantitative myocardial perfusion imaging in multivessel coronary artery disease C.E.C. Admiraal, MD ABSTRACTS Diagnostiek en behandeling van melanoom DIENST IN DE KIJKER Martini Ziekenhuis Groningen M. Dal, MD   Van de Redactie Toekomst Dit is de laatste keer dat u mijn gezicht op deze pagina ziet. Bij de volgende uitgave van ons Tijdschrift voor Nucleaire Geneeskunde (TvNG) zult u onderaan deze rubriek een pasfoto zien van collega Lam. De redactie is verheugd dat hij als gastredacteur wil optreden voor ons jaarlijks themanummer, waarin de nieuwe ontwikkelingen op het gebied van radionuclidentherapie aan bod zullen komen. Meteen daarna, vanaf 2017, draag ik het hoofdredacteurschap over. De nieuwe hoofdredacteur zal een spannende periode ingaan. Zo ligt het voor de hand om te onderzoeken in hoeverre de voortschrijdende samenwerking tussen nucleaire geneeskunde en radiologie ook gestalte kan krijgen met betrekking tot onze beider vaktijdschriften, TvNG en MemoRad. En mocht het ooit komen tot een gezamenlijk vaktijdschrift, dan nodigt een grotere lezersschare in de toekomst wellicht uit om opnieuw te inventariseren of er behoefte is aan een PubMed kwalificatie. De afgelopen jaren hebben wij er bewust voor gekozen deze kwalificatie niet aan te vragen, omdat we vonden dat er landelijk geen overtuigende behoefte aan was en omdat we de organisatie rondom ons tijdschrift niet professioneel genoeg achtten. Een grotere vereniging biedt mogelijkerwijs nieuwe kansen. Tot slot zal opnieuw de discussie gevoerd worden in hoeverre het wenselijk is dat het TvNG digitaal uitgegeven gaat worden. De nieuwe hoofdredacteur en redactie wens ik veel succes, in het volste vertrouwen dat het TvNG verder zal worden verbeterd. Ikzelf heb met veel plezier ruim vijf jaar de redactie van het TvNG voorgezeten, waarbij ik de leden van de redactie wil bedanken voor het vertrouwen dat zij in mij hebben gesteld. In deze uitgave van het TvNG is er uitgebreid aandacht voor de oratie van collega van Berckel. Op 16 juni jongstleden hield hij in Amsterdam zijn oratie, met als titel ‘Momentum’, en heeft daarmee de leerstoel Moleculaire Beeldvorming aanvaard. In deze uitgave treft u ook de samenvattingen aan van de presentaties die zijn gegeven tijdens de voorjaarvergadering van onze vereniging op 20 mei jongstleden in Eindhoven. Verder is er aandacht voor de hernieuwde richtlijn diagnostiek en behandeling van het melanoom, en voor het rapport van de Nederlandse Commissie voor Stralingsdosimetrie (NCS) dat ingaat op hoe om te gaan met stralenbelasting bij wetenschappelijk onderzoek in patiënten en gezonde vrijwilligers. Tenslotte treft u nog twee boeiende casussen aan, alsook een samenvatting van een promotie, en stelt de afdeling Nucleaire Geneeskunde van het Martini ziekenhuis zich aan u voor in de rubriek ‘Dienst in de Kijker’. Jan Booij Hoofdredacteur